Lập trình hướng đối tượng OOP với PHP

Lập trình hướng đối tượng (OOP) là một phương pháp lập trình không chỉ dùng các cú pháp mới mà còn thay đổi cách suy nghĩ về vấn đề lập trình. Trong lập trình hướng thủ tục, chúng ta tập trung vào việc viết các hàm để thao tác trên dữ liệu. Trong khi đó, lập trình hướng đối tượng tập trung vào việc tạo ra các đối tượng chứa dữ liệu và các phương thức (hàm).

Khi lập trình, chúng ta có thể xem xét quy trình nhập dữ liệu từ người dùng vào form HTML, sau đó gửi thông tin lên server web. Mã PHP có thể kiểm tra dữ liệu nhập vào, gửi email chứa thông tin cho quản trị, lưu trữ dữ liệu vào cơ sở dữ liệu… Trong quy trình này (hoặc bất kỳ chức năng nào trong ứng dụng), các động từ như kiểm tra, gửi email, lưu trữ và các danh từ như tên người dùng, địa chỉ email đều được biểu diễn bằng các đối tượng.

Một vài khái niệm cơ bản về OOP trong PHP

Dưới đây là một số khái niệm cơ bản trong lập trình hướng đối tượng với PHP, những khái niệm này đại diện cho những đặc tính cơ bản của lập trình OOP. Bạn sẽ hiểu chi tiết hơn về từng khái niệm này trong các bài viết sau.

Class – lớp

Lớp (class) là một kiểu dữ liệu được định nghĩa bởi người dùng. Trong lớp, chúng ta có thể định nghĩa các phương thức và thuộc tính. Một lớp được coi là một định nghĩa chung về một đối tượng hoặc một sự kiện. Từ đó, chúng ta có thể tạo ra các đối tượng cụ thể từ lớp đó. Chi tiết về cách khai báo và tạo lớp trong PHP sẽ được trình bày ở các bài viết sau.

Object – Đối tượng

Đối tượng (object) là một trường hợp cụ thể của dữ liệu được định nghĩa trong một lớp. Ví dụ, khi chúng ta khai báo một lớp Sinh viên (Student) với dữ liệu là tên và tuổi, chúng ta có thể tạo ra các đối tượng cụ thể như $sinhvienA (tên A, tuổi 20), $sinhvienB (tên B, tuổi 21)… Chi tiết về đối tượng trong PHP sẽ được trình bày ở các bài viết sau.

Module hóa ứng dụng

Một trong những triết lý của OOP là module hóa – chia ứng dụng thành nhiều phần nhỏ và độc lập. Ví dụ, một trang web có rất nhiều chức năng như tương tác với cơ sở dữ liệu, gửi email, xử lý dữ liệu từ form, tạo mã HTML cho trang… Chúng ta có thể phát triển mỗi chức năng này thành một module riêng, tương ứng với một lớp. Bằng cách tách biệt các phần tử này, chúng ta dễ dàng phát triển, cập nhật và gỡ rối ứng dụng.

Tính kế thừa

Khi định nghĩa một lớp mới, bạn có thể kế thừa dữ liệu và phương thức từ một lớp khác (gọi là lớp cha). Lớp mới được tạo ra từ việc kế thừa lớp cha được gọi là lớp con. Chi tiết về kế thừa trong PHP sẽ được trình bày ở các bài viết sau.

Trừu tượng hóa abstract

Trừu tượng (abstract) trong OOP liên quan đến việc định nghĩa các lớp rất chung và chung chung (chỉ đề cập đến các phương thức và thuộc tính cần thiết), điều này có thể hơi khó hiểu với người mới học. Thay vì thiết kế một lớp trực tiếp để tương tác với cơ sở dữ liệu MySQL, chúng ta có thể thiết kế một lớp mà tất cả các loại cơ sở dữ liệu đều cần có một số dữ liệu và phương thức nhất định. Từ lớp chung đó, chúng ta có thể quá tải các hàm và định nghĩa thêm một số thuộc tính đặc biệt, có thể sử dụng với MySQL hoặc các loại cơ sở dữ liệu khác. Chi tiết về lớp trừu tượng trong PHP sẽ được trình bày ở các bài viết sau.

Tính đóng gói

Tính đóng gói là một khái niệm cơ bản trong OOP, trong đó toàn bộ dữ liệu cần thiết được chứa trong đối tượng và được xử lý và biến đổi bên trong đối tượng. Cách sử dụng dữ liệu này không cần biết bởi đối tượng sử dụng. Điều này có nghĩa là đối tượng là một hộp đen, không cần biết cách nó hoạt động bên trong mà chỉ cần quan tâm đến kết quả phản ứng của đối tượng đối với các yêu cầu.

Tính đa hình

Đối tượng có thể có các hình thái khác nhau tùy thuộc vào ngữ cảnh sử dụng. Tính đa hình có thể được hiện thị thông qua triển khai giao diện (interface) hoặc qua quá tải phương thức (các phương thức cùng tên nhưng có tham số khác nhau).

Hàm tạo và hàm hủy

Trong một lớp, chúng ta có phương thức đặc biệt được chạy đầu tiên khi tạo đối tượng (hàm tạo) và phương thức được chạy khi đối tượng bị hủy (hàm hủy). Chi tiết về hàm tạo và hàm hủy trong PHP sẽ được trình bày ở các bài viết sau.

Trên đây là những khái niệm cơ bản trong lập trình hướng đối tượng với PHP. Chúng sẽ được làm rõ thông qua các ví dụ cụ thể trong các bài viết tiếp theo.