Các thành phần và cú pháp cơ bản trong chương trình Python

Python là một ngôn ngữ lập trình mạnh mẽ và linh hoạt, được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới. Để hiểu rõ hơn về Python và cách sử dụng nó, chúng ta cần tìm hiểu về các thành phần và cú pháp cơ bản trong chương trình Python.

1. Từ khóa (keyword) trong Python

Từ khóa (keyword) là những từ được dành riêng trong Python để xác định cú pháp và cấu trúc của ngôn ngữ này. Chúng ta không thể sử dụng từ khóa để đặt tên biến, hàm hoặc bất kỳ định danh nào khác. Trong Python, từ khóa được phân biệt chữ hoa và chữ thường.

Với phiên bản Python 3.10.2, có tổng cộng 35 từ khóa. Mỗi từ khóa đều có ý nghĩa và vai trò riêng trong chương trình Python. Chúng ta có thể sử dụng lệnh help("keywords") để xem danh sách tất cả các từ khóa trong Python.

Dưới đây là bảng các từ khóa trong Python 3.10.2:

False  await  else  import  pass
None   break  except  in      raise
True   class  finally is      return
and    continue for     lambda  try
as     def    from    nonlocal while
assert del    global  not     with
async  elif   if      or      yield

2. Định danh (identifier) trong Python

Định danh (identifier) là tên được đặt cho các thực thể trong Python như biến, hàm, lớp,… Định danh giúp phân biệt các thực thể này với nhau.

Có một số quy tắc khi đặt tên định danh trong Python:

1. Tên định danh có thể bao gồm các chữ thường, chữ hoa, chữ số và dấu gạch dưới (_. Ví dụ: myClass, var_1 và print_this_to_screen là các tên định danh hợp lệ.
2. Tên định danh không được bắt đầu bằng một chữ số. Ví dụ, tên định danh 1variable không hợp lệ nhưng variable1 thì hợp lệ.
3. Không được đặt tên định danh giống với từ khóa (keyword).
4. Không sử dụng các ký hiệu đặc biệt như !, @, #, $,%... trong tên định danh.
5. Tên định danh có thể có độ dài bất kỳ.

Một số lưu ý khi đặt tên định danh:

• Python phân biệt chữ hoa và chữ thường. Do đó, tên định danh VaRiable và variable là khác nhau.
• Nên đặt tên định danh có ý nghĩa và dễ nhớ. Thay vì đặt tên định danh của biến là c = 10, ta có thể đặt là count = 10. Lúc này, tên định danh của biến sẽ rõ nghĩa hơn và biểu thị rằng biến count được sử dụng để lưu một giá trị đếm.
• Các từ trong tên định danh có thể được nối với nhau bằng dấu gạch dưới. Ví dụ như this_is_a_long_variable.
• Tên định danh không bao gồm ký tự khoảng trắng. Ví dụ, tên định danh count a là không hợp lệ nhưng counta thì hợp lệ.

3. Câu lệnh (statement) trong Python

Python thực thi từng câu lệnh (statement) để thực hiện các tác vụ. Một câu lệnh trong Python thường được viết trên một dòng. Chúng ta không cần sử dụng dấu chấm phẩy ; ở cuối mỗi câu lệnh. Ví dụ:

a = 5
b = 10
print("Tổng = ", a + b)

Chúng ta cũng có thể viết một câu lệnh trên nhiều dòng bằng cách sử dụng ký tự tiếp tục dòng (), dấu ngoặc đơn (), ngoặc vuông [], ngoặc nhọn {}. Ví dụ:

a = 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 + 9
a = (1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 + 9)
colors = ['red', 'blue', 'green']

Chúng ta cũng có thể đặt nhiều câu lệnh trong một dòng bằng cách sử dụng dấu chấm phẩy ; như sau:

a = 1; b = 2; c = 3

4. Thụt đầu dòng (indentation) trong Python

Python sử dụng thụt đầu dòng (indentation) để định nghĩa một khối lệnh (code block) như thân hàm, thân vòng lặp. Điều này giúp mã Python trở nên dễ đọc và dễ hiểu hơn. Lưu ý rằng Python không sử dụng dấu ngoặc nhọn {} để đánh dấu code block như các ngôn ngữ khác như C/C++, Java.

Ví dụ:

for i in range(1, 11):
    print(i)
    if i == 5:
        break

Trong Python, 4 khoảng trắng được sử dụng làm thụt đầu dòng và được ưu tiên hơn tab. Nếu sử dụng thụt đầu dòng không chính xác, chương trình sẽ báo lỗi IndentationError.

5. Ghi chú (comment) trong Python

Ghi chú (comment) được sử dụng để giải thích mã code và làm cho nó dễ hiểu hơn khi đọc lại trong tương lai. Chúng ta có thể sử dụng ký hiệu hash # để bắt đầu viết comment trong Python. Trình thông dịch Python sẽ bỏ qua phần comment từ ký hiệu hash # cho đến khi gặp ký tự bắt đầu dòng mới.

# Đây là một comment
# In ra cụm từ "Xin chào"
print("Xin chào")

Chúng ta cũng có thể viết comment trên nhiều dòng bằng cách sử dụng dấu nháy "'" hoặc """. Ví dụ:

# Đây là comment trên nhiều dòng
# Mỗi dòng bắt đầu bằng dấu #
print("Xin chào")

"""
Đây cũng là một cách để
viết comment trên nhiều dòng
"""
print("Xin chào")

'''
Đây cũng là một cách khác để
viết comment trên nhiều dòng
'''
print("Xin chào")

6. Khối lệnh (code block) trong Python

Một hoặc nhiều câu lệnh (statement) có thể tạo thành một khối lệnh (code block). Các khối lệnh thường gặp trong Python bao gồm khối lệnh trong lớp (class), hàm (function), vòng lặp (loop)… Python sử dụng thụt đầu dòng (indentation) để phân biệt các khối lệnh và định nghĩa chúng.

# Ví dụ về khối lệnh trong một hàm
def double(num):
    return 2 * num

7. Docstring trong Python

Docstring là viết tắt của từ “documentation string”, có nghĩa là chuỗi tài liệu trong Python. Docstring là một chuỗi ký tự xuất hiện ngay sau định nghĩa của một hàm, lớp hoặc module. Chúng ta sử dụng dấu nháy """ để viết docstring.

def double(num):
    """Function to double the value"""
    return 2 * num

Chúng ta có thể truy cập docstring của một hàm bằng cách sử dụng thuộc tính __doc__. Ví dụ:

def double(num):
    """Function to double the value"""
    return 2 * num

print(double.__doc__)

Kết quả:

Function to double the value

Docstring không chỉ là một cách để giải thích mã code, mà còn giúp các lập trình viên sử dụng API hoặc thư viện của chúng ta hiểu được cách sử dụng chúng. Việc viết docstring là một quy tắc tốt khi phát triển các ứng dụng Python.

Đó là những khái niệm cơ bản về thành phần và cú pháp trong chương trình Python. Hy vọng rằng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về Python và cách sử dụng nó.